Η οικονομική ακμή και η κοσμοπολίτικη φυσιογνωμία του Βόλου συντέλεσαν από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη αξιόλογης πολιτιστικής κίνησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τούτο συνεχίστηκε τον 20ό αιώνα με εντονότερη κατά περίοδο τη δράση κάποιου πολιτιστικού σωματείου: Σύλλογος Φιλοτέχνων Βόλου (1925), Φίλοι των γραμμάτων (1936), Φιλότεχνοι Βόλου (1957), Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών (1971), Καλλιτεχνικό και Πνευματικό Εντευκτήριο και Θεατρική Λέσχη Βόλου (1975-76).
Στο χώρο της μουσικής, έντονη υπήρξε η δραστηριότητα την περίοδο του Μεσοπολέμου με λειτουργία δημοτικού ωδείου, ιδιωτικών μουσικών σχολών, φιλαρμονικής και συμφωνικής ορχήστρας, ποικίλων σχημάτων και χορωδιών. Παρόμοια δυναμική υπήρξε τόσο στην παραδοσιακή μουσική όσο και στη λαϊκή, με κύρια έκφανση τη «Σκάλα» του Μιλάνου. Παράλληλα, το παλιό Δημοτικό θέατρο (1894) και το κινηματοθέατρο «Αχίλλειον» (1925) φιλοξενούσαν τους σημαντικότερους θιάσους και ορχήστρες.
Τη δεκαετία του 1960, κι ενώ στον Βόλο και τη Νέα Ιωνία λειτουργούσαν περισσότεροι από 30 κινηματογράφοι, ιδρύθηκαν η Κινηματογραφική Λέσχη Βόλου και το τοπικό παράρτημα της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρείας.
Μετά το 1980 ιδρύθηκαν νέοι πολιτιστικοί σύλλογοι, πολλοί με βασικό αντικείμενο την παραδοσιακή μουσική και χορό, λειτούργησαν ιδιωτικές αίθουσες τέχνης, δημιουργήθηκαν θεατρικές ομάδες και μουσικά σχήματα. Σημαντική υπήρξε και η παραγωγή ντόπιων συγγραφέων με έργο που το εύρος του ξεπερνά τα όρια της περιοχής.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι Δήμοι Βόλου και Νέας Ιωνίας ανέλαβαν σημαντικότερο ρόλο δημιουργώντας τις απαραίτητες υποδομές για πολύπλευρη πολιτιστική και καλλιτεχνική ανάπτυξη. Σήμερα η πόλη, εκτός από παράδοση, διαθέτει τους χώρους και το δυναμικό για να πρωταγωνιστεί στο πολιτιστικό γίγνεσθαι, να προσφέρει στους κατοίκους της καλλιτεχνική παιδεία και να οργανώνει τις πλέον απαιτητικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ.
