10+ ΙΣΤΟΡΙΕΣ: Η ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Βόλος, νέα πόλη
Η ίδια η δημιουργία της νέας πόλης του Βόλου στα μέσα του 19ου αιώνα συνδέθηκε άμεσα με την ύπαρξη του λιμανιού: τα πρώτα κτήρια που κτίστηκαν ήταν μαγαζιά, αποθήκες και εργαστήρια, όλα τα απαραίτητα για τις ανάγκες του θαλάσσιου εμπορίου. Στο νέο προάστιο - αποβάθρα επικρατούσε έντονη κίνηση. Με την προσάρτηση στο ελληνικό κράτος το 1881, το λιμάνι του Βόλου απέκτησε μεγάλη σημασία καθώς ήταν το βορειότερο λιμάνι της ελληνικής επικράτειας. Η σιδηροδρομική σύνδεση με τις πόλεις του θεσσαλικού κάμπου προσέδωσε στον Βόλο προβάδισμα και δυναμική ως προς τον οικονομικό του ρόλο στην περιοχή. Ο εμπορικός προσανατολισμός της πόλης επηρέασε και τη μορφή της: χρηστικές εγκαταστάσεις, απαραίτητες για τη λειτουργία του λιμανιού, και περιορισμένη μέριμνα για το δημόσιο χώρο.

Βόλος, μεσογειακή πόλη
Ο Βόλος κατέχει σημαντική θέση στο δίκτυο των παραθαλάσσιων μεσογειακών πόλεων μεσαίου μεγέθους, ήδη από τον 19ο αιώνα. Η πρώτη ατμοπλοϊκή εταιρεία που προσέγγισε το λιμάνι του ήταν ρωσική και ακολουθούσε το δρομολόγιο Οδησσός - Κωνσταντινούπολη - Καβάλα - Θεσσαλονίκη - Βόλος - Σύρος - Σμύρνη - Ρόδος - Κύπρος - Αλεξάνδρεια. Το 1852 ιδρύθηκε στο Βόλο πρακτορείο των αυστριακών ατμοπλοίων του Λόυδ, το οποίο εξυπηρετούσε κυρίως τη γραμμή Βόλου - Τεργέστης. Από το 1868 άρχισαν να προσεγγίζουν το λιμάνι πλοία γαλλικής ατμοπλοϊκής εταιρείας, τα οποία ακολουθούσαν το δρομολόγιο Μασσαλία - Νάπολη - Πειραιάς - Βόλος - Θεσσαλονίκη - Πόρτο Λάγος - Δαρδανέλια.
Στον Βόλο δημιούργησαν δομές τους επιχειρηματικοί οίκοι που δρούσαν στο μεσογειακό χώρο, όπως ο καπνεμπορικός οίκος Έρμαν Σπίρερ, με καπναποθήκες στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, την Τεργέστη και αλλού, τραπεζών, όπως η Τράπεζα Αθηνών, που το δίκτυο υποκαταστημάτων της εκτείνονταν από το Λεβάντε έως τη Μασσαλία και από το Σουδάν έως το Λονδίνο, ενώ το Σχολείο των Αδελφών του Αγίου Ιωσήφ είχε παραρτήματα στην Τυνησία, το Κάιρο, την Κύπρο, τη Σμύρνη και νησιά του Αιγαίου. Η ανάπτυξη του εμπορίου είχε ως αποτέλεσμα να εγκατασταθούν στη Μασσαλία και την Τεργέστη πολλοί κάτοικοι της περιοχής. Παράλληλα, επιχειρηματίες από το Πήλιο εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο απασχολούμενοι με το εμπόριο, τη βιομηχανία, τα χρηματιστηριακά και την καλλιέργεια του βαμβακιού.

Βόλος, πολυσυλλεκτική πόλη
Γύρω στα 1840, Πηλιορείτες και άλλοι έμποροι γίνονται οι πρώτοι οικιστές της νέας πόλης του Βόλου. Το 1881, χρονιά ενσωμάτωσης της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, ο Βόλος είχε περίπου 5000 κατοίκους, από τους οποίους οι 300 ήταν εβραίοι, 600 μουσουλμάνοι, ενώ καταγράφονται και 300 περίπου καθολικοί. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Βόλος παρουσιάζει την εικόνα μιας πολυσυλλεκτικής πόλης, η οποία χάρη στη δυνατότητα εργασίας που προσφέρουν οι πολυάριθμες βιομηχανίες και η έντονη εμπορική ζωή της, έχει προσελκύσει πολλούς κατοίκους κυρίως από το Πήλιο και τα χωριά της Θεσσαλίας.
Η πολυμορφία του πληθυσμού αυξάνεται ακόμα περισσότερο με τον ερχομό προσφύγων, αρχικά από την Ανατολική Ρωμυλία (1907) και την περιοχή της Νικομήδειας (1918) και, κυρίως, από το 1921 έως το 1924, οπότε περίπου 14.000 πρόσφυγες από τη Μ. Ασία και τον Πόντο εγκαθίστανται στην πόλη. Μετά τη συνθήκη της Λοζάνης (1923) αναχωρούν για την Τουρκία οι τελευταίοι μουσουλμάνοι. Λίγο πριν το 1940 φτάνουν πόντιοι πρόσφυγες από τη Ρωσία, ενώ από τη δεκαετία του 1950 η ανοικοδόμηση της πόλης προσελκύει εσωτερική μετανάστευση από τη Θεσσαλία και την Ήπειρο.

 Βόλος, νεωτερική πόλη
Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της πόλης επέδρασε στη διαμόρφωση της αισθητικής των ανώτερων στρωμάτων. Ο νεοκλασικισμός υιοθετήθηκε αρκετά γρήγορα ως σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης, ρήξης με το οθωμανικό παρελθόν και σύνδεσης με το ένδοξο αρχαιοελληνικό. Από τα τέλη του 19ου αιώνα επιβλήθηκε ο εκλεκτικισμός, ο οποίος συνδύαζε στοιχεία από διαφορετικές ιστορικές περιόδους με έμφαση στην έντονη διακόσμηση της εξωτερικής όψης. Μετά το 1930 κτίστηκαν οι πρώτες κατοικίες μοντέρνου ρυθμού, χωρίς όμως να κυριαρχήσουν στην προπολεμική εικόνα της πόλης.
Η μίμηση ευρωπαϊκών προτύπων επηρέασε και τη συμπεριφορά των κατοίκων προσδίδοντας στην πόλη έναν κοσμοπολίτικο αέρα. Οι άρρενες γόνοι των εύπορων οικογενειών άρχισαν να σπουδάζουν στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, κυρίως θεωρητικές επιστήμες και ιατρική. Οι κόρες ετοιμάζονταν για τα «τοῦ οἶκου καθήκοντα» με βασικά προσόντα τα γαλλικά και το πιάνο και ασχολούνταν με τη φιλανθρωπία ιδρύοντας σωματεία, όπως το Λύκειο των Ελληνίδων (1922) και το Άσυλο Παιδιού (1924), για την περίθαλψη και την κατάρτιση των άπορων παιδιών. Στις ιδιωτικές βιβλιοθήκες εντάχθηκαν έργα της κλασικής ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, μαζί με τα απαραίτητα γαλλικά ρομάντζα, ενώ στα θεάματα, δίπλα στο κωμειδύλλιο και τα διδακτικά ηθικοπλαστικά έργα, προστέθηκε η ιταλική οπερέτα.

Βόλος, βιομηχανική πόλη
Μία από τις 10 θεματικές ενότητες της μόνιμης έκθεσης αναφέρεται στον Βόλο ως βιομηχανική πόλη. Σε αυτή μεταξύ άλλων ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την ιστορία εκκίνησης της βιομηχανικής ανάπτυξης στην πόλη στα τέλη του 19ου αιώνα. Μέσα από τεκμήρια, εικόνες και πληροφοριακό υλικό του δίνεται η ευκαιρία να σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη για τη γένεση κι επέκταση της βιομηχανίας στην πόλη μας, η οποία αναμφίβολα υπήρξε δυναμική και σημαντική, αφού ήταν η βασική αιτία για μια σειρά από αλλαγές, που επηρέασαν την πληθυσμιακή σύνθεση, την οικονομική μεγέθυνση, την ιδεολογική και ταξική ένταξη  και την κουλτούρα των πολιτών της.

ΒΟΛΟΣ, Κρίσεις
Τον Απρίλιο του 1941 τα γερμανικά στρατεύματα παρελαύνουν στο κέντρο του Βόλου. Από τους πρώτους μήνες της Κατοχής, η πείνα ανακηρύχτηκε σε μείζονα παράγοντα της θνησιμότητας των κατοίκων αγγίζοντας και τα ευνοούμενα κοινωνικά στρώματα. Οι μισθοί των εργαζομένων μειώνονταν συνεχώς, το χρήμα έχανε την αξία του, εξαιτίας του πληθωρισμού, με αποτέλεσμα οι προμήθειες των προϊόντων να γίνονται κυρίως μέσω ανταλλαγών στη «μαύρη αγορά».
Ο Βόλος απελευθερώνεται από τη γερμανική κατοχή στις 19 Οκτωβρίου 1944. Το χαρμόσυνο κλίμα δεν διαρκεί πολύ: ο Εμφύλιος πόλεμος διχάζει και καταπονεί τους κατοίκους της πόλης. Πολλοί την εγκαταλείπουν για να γλυτώσουν τις συνέπειες, ενώ άλλοι, με το τέλος του (1949), παίρνουν το δρόμο της φυλακής και της εξορίας. Ο μετεμφυλιακός Βόλος είναι μια πόλη σε οικονομική ύφεση, καθώς οι περισσότερες βιομηχανίες δεν λειτουργούν. Οι σεισμοί της περιόδου 1955-57 έρχονται να ολοκληρώσουν την καταστροφή της προπολεμικής εικόνας της πόλης, ισοπεδώνοντας ένα μεγάλο μέρος του κτηριακού αποθέματος και των υποδομών της και αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους άστεγους.

Βόλος, ανασυγκρότηση
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι σεισμοί της περιόδου 1954-1957 σηματοδότησαν καίριες αλλαγές ως προς τη φυσιογνωμία, αλλά και ως προς τη θέση του Βόλου στον ελληνικό χώρο. Η ανοικοδόμηση της πόλης μετά τους σεισμούς βασίστηκε σε απλουστευμένες και ταχύρρυθμες λύσεις, χωρίς στρατηγική για τις μελλοντικές προοπτικές της και με πλήρη απαξίωση της ιδιαίτερης αστικότητάς της. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και για τριάντα περίπου χρόνια, η ανάπτυξη του Βόλου ακολουθεί το ελληνικό παράδειγμα, το οποίο θεωρείται ως μια «εξαιρετική ιστορία επιτυχίας». Το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα υπερδιπλασιάζεται, το ίδιο και η ιδιωτική κατανάλωση. Η χρήση ηλεκτρισμού στα νοικοκυριά διπλασιάζεται, το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση βελτιώνουν την επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο εισάγοντας νέα ήθη και συνήθειες.

Βόλος, τουριστικός προορισμός
Ο Βόλος και η περιοχή του, ευνοημένοι από τη φύση και τη γεωγραφική τους θέση, υπήρξαν δημοφιλείς προορισμοί από τα πρώτα χρόνια της τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Μετά το 1950, ο Βόλος κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη δραστηριότητα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού για την προώθηση του τουρισμού στη χώρα μας. Ορίστηκε έδρα της Διεύθυνσης Τουρισμού Θεσσαλίας και Κεντρικής Ελλάδας, με επικεφαλής για 20 χρόνια τον δραστήριο Σταύρο Βασαρδάνη. Στο Νομό Μαγνησίας χτίστηκαν 5 ξενοδοχεία Ξενία, περισσότερα από κάθε άλλο ελληνικό νομό, ενώ από το 1976 και μετά δεκάδες αξιόλογα παραδοσιακά κτήρια στο Πήλιο συντηρήθηκαν με παρεμβάσεις του Οργανισμού και επαναχρησιμοποιήθηκαν ως ξενώνες, αναδεικνύοντας τους παραδοσιακούς οικισμούς του Πηλίου.

Βόλος, αθλητική παράδοση
Το Γυμναστήριο του Γυμναστικού Συλλόγου Βόλου, στην οδό Ιωλκού, και οι χώροι του Σκοπευτηρίου, εκεί όπου σήμερα εκτείνεται το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο (ΕΑΚ) του Δήμου Βόλου, αποτέλεσαν τις πρώτες αθλητικές εγκαταστάσεις της πόλης. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και τον ερχομό χιλιάδων προσφύγων ο βολιώτικος αθλητισμός αναπτύχθηκε γοργά. Σε αυτό βοήθησαν και οι αγώνες με ντόπιους αθλητές που έδιναν τα πληρώματα του Αγγλικού στόλου, που συχνά ναυλοχούσε στον Βόλο. Πρώτο ποδοσφαιρικό γήπεδο χρησιμοποιήθηκε το παραλιακό πάρκο, για να ακολουθήσουν το γήπεδο της Νίκης στη Νέα Ιωνία, του Μαγνησιακού στα Παλιά και του Ολυμπιακού Βόλου στον Άναυρο.
Το 1932 ιδρύθηκε ο Ναυτικός Όμιλος Βόλου (Ν.Ο.Β.). Για χρόνια οι αγώνες του Ομίλου γίνονταν σε υποτυπώδεις εγκαταστάσεις μπροστά στις καπναποθήκες Παπαστράτου, στα «μπλόκια».

ΒΟΛΟΣ, Πολιτισμός
Η οικονομική ακμή και η κοσμοπολίτικη φυσιογνωμία του Βόλου συντέλεσαν από πολύ νωρίς στην ανάπτυξη αξιόλογης πολιτιστικής κίνησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Τούτο συνεχίστηκε τον 20ό αιώνα με εντονότερη κατά περίοδο τη δράση κάποιου πολιτιστικού σωματείου: Σύλλογος Φιλοτέχνων Βόλου (1925), Φίλοι των γραμμάτων (1936), Φιλότεχνοι Βόλου (1957), Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών (1971), Καλλιτεχνικό και Πνευματικό Εντευκτήριο και Θεατρική Λέσχη Βόλου (1975-76). Μετά το 1980 ιδρύθηκαν νέοι πολιτιστικοί σύλλογοι, πολλοί με βασικό αντικείμενο την παραδοσιακή μουσική και χορό, λειτούργησαν ιδιωτικές αίθουσες τέχνης, δημιουργήθηκαν θεατρικές ομάδες και μουσικά σχήματα. Σημαντική υπήρξε και η παραγωγή ντόπιων συγγραφέων με έργο που το εύρος του ξεπερνά τα όρια της περιοχής.
Σήμερα η πόλη, εκτός από παράδοση, διαθέτει τους χώρους και το δυναμικό για να πρωταγωνιστεί στο πολιτιστικό γίγνεσθαι, να προσφέρει στους κατοίκους της καλλιτεχνική παιδεία και να οργανώνει τις πλέον απαιτητικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ.